«ՋԱԶԸ ՃԱԿԱՏՈՒՄ»

21.10.2020

Մեկնարկում ենք «ՋԱԶԸ ՃԱԿԱՏՈՒՄ» էսսեների շարքը, որոնց ընթացքում կներկայացնենք պատերազմական տարիներին երաժշտության և երաժիշտների դերն ու ավանդը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին: Հայ և ոչ միայն հայ ջազային երաժիշտների ծավալած «երաժշտական պայքարի», կորուստների և ձեռքբերումների, պահպանված և մոռացված հիշողությունները: 

Պատերզմում կռվում են բոլորը, յուրաքանչյուրն իր կերպ և իր զենքով. զինվորը՝ հրազենով, երաժիշտը՝ երաժշտությամբ:

Ինչպես հուշում է պատմությունը, Հայրենական պատերազմի տարիներին, ինչպես Խորհրդային այլ երկրնրների մի շարք նվագախմբերի, այնպես էլ Հայաստանի պետական ջազ նվագախումբի հիմնական նպատակն է դառնում ռազմաճակատում տեղի ունեցող անթիվ, անհամար շրջագայությունները: Այդ տարիների ընթացքում նվագախումբը ունենում է շուրջ մի քանի հազար համերգային ծրագրեր ճակատում և արժանանում մի շարք բարձրաստիճան կոչումների և շնորհակալագրերի:

«Հեյ, ջան, Երևան»

Առաջին պատմությունը անդրադառնում է Հայաստանի պետական ջազ նվագախմբի այցեքարտ դարձած, Արտեմի Այվազյանի հեղինակած «Հեյ, ջան, Երևան» ստեղծագործությանը: Թե ի՞նչ տեղ զբաղեցրեց այս երգը պատերազմի թոհուբոհով անցած մարդկանց սրտերում, կտեսնենք ստորև:

Անշուշտ, պատերազմը սարսափելի ֆենոմեն է, որը կարողանում է ազդել և վերափոխել անհատի, հասարակության կյանքի ամեն մի ոլորտ: Եթե կա պատերազմ, կա նաև խաղաղություն: Պատերազմը բռնության ակտ է, որը տալիս է վիշտ ու ցավ, կորուստ, պարտություն, բայց նաև հաղթանակ, ցնծություն, հուզմունք ու ապրելու կամք, որն էլ ծնում է այդ ապրելու երաժշտությունը:

Այս պատմությունը հիմնված է Ա. Այվազյանի ինքնակենսագրական հուշագրության վրա:

Պատում հ.1

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներ. ինչպես շատ նվագախմբեր, այնպես էլ Հայաստանի պետական ջազ նվագախումբը համերգներ է տալիս պատերազմական ճակատներում, մեկը մյուսի հետևից շրջագայելով ամենավտանգավոր պատերազմական կետերը:

Հերթական անգամ «Հայաստանի ջազը» պատրաստվում էր մեկնել ճակատ, այս անգամ պատերազմի ամենաթեժ կետ՝ Ուկրաինայի Կերչ ռազմական ճակատ, ոգեշնչելու և հոգևոր լիցքեր փոխանցելու խորհրդային զինվորներին:

Համերգային առաջին օրը սկսվեց վատ լուրով՝ պայթյունից մահացել էր Հայաստանի պետական ջազ նվագախմբում հանդես եկող Օրդոյան եղբայրներից մեկը:

Շուրջ երկու ամիս տևող համերգները, որոնք ոգևորում և հուսադրում էին զինվորներին, շատ կարևոր էին նրանց ռազմական ոգին պահպանելու համար: Երիտասարդ տղաներ, ովքեր ամիսներ շարունակ պայքարում էին հանուն հայրենիքի, զրկված էին կյանքի հաճույքներից, միակ ուրախության և հույսի աղբյուրն էին ուշ երեկոյան կայացող համերգները, որոնց ընթացքում փորձում էին մոռանալ օրվա դաժանությունները և լիցքավորվում էին նոր դրական հույսերով:

Նվագախմբի երկացանկից որոշ ստեղծագործություններ է՛լ ավելի մեծ ազդեցություն թողեցին մարդկանց վրա: Այդ կարևորներից էր «Հեյ, ջան, Երևան» երգը, որը զինվորներին մտովի տեղափոխում էր դեպի հայրենիք, դեպի ջերմ ու հարազատ Երևան:

Այս մասին Այվազյանը գրում է, թե վերջերս հեռուստատեսությամբ ելույթ ունեցավ մի բուժքույր՝ Լիդիա Նիկոլայեվնա Կարպովան, ով տպավորված իր հիշողություններով ասում է՝

— Ես շա՜տ բաներ եմ հանդիպել ճակատում, բայց ես երբեք չէի հանդիպել մահացող զինվորի, ով մահանում է երգելով: Եվ այդ երգը «Հեյ, ջան, Երևանն էր»:

Մեկ այլ անդրադարձ այս անգամ «Խորհրդային Հայաստանը» ամսագրում: Միսակ Օվակիմյանը, ով ևս զինվոր էր, ասում էր, թե հենց ա՛յս երգը շուրթերին էին նրանք կռիվ գնում:

Այնուհանդերձ, Այվազյանը գրում է, որ այս երգը, որը մեծ ոգևորող նշանակություն ունեցավ պատերազմական տարիներին, ապրում էր բանավոր կյանքով և տպագրվեց միայն քսան տարի հետո և նշում, որ շատ ուրախ է այդ կապակցությամբ:

«Հեյ, ջան, Երևանը» ապրում է անգամ մեր օրերում՝ մեծահասակներին տեղափոխելով իրենց երիտասարդություն, երիտասարդներին փոխանցելով «Հին Երևանի» շունչը: Կար ժամանակ, երբ ամեն մի պատուհանից, ամեն մի փողոցից լսվում էր այս երգը…

Շարունակելի….

Ռիմա Տիգրանյան

Լուսանկարը՝ ԳԱԹ, Հայաստանի պետական ջազ նվագախմբի արխիվից, հ. 116